In het voorjaar van 2006 stemde de Nederlandse bevolking tegen de Europese grondwet. Al eerder vielen kabinetten en ministers over staatsrechthervorming, referenda, gekozen burgemeesters en kiesstelsels. Politieke moorden dwongen tot reflectie op de principiële uitgangspunten van multicultureel Nederland. Dit alles greep plaats tegen de achtergrond van de nationale grondwet, die de basis vormt voor de inrichting van de samenleving en elementaire rechten garandeert als de vrijheid van meningsuiting en de scheiding van Kerk en Staat. In de loop der eeuwen is deze grondwet steeds aangepast aan de behoeftes van de tijd. Het teruglezen van de oorspronkelijke tekst verheldert de intenties waarmee het moderne Nederland is vormgegeven. Het blijkt een verfrissende ervaring.
Niet Thorbeckes grondwet van 1848, waarin de constitutionele monarchie werd geregeld, maar de Staatsregeling van 1798 is het eerste document waarin de Nederlandse bevolking haar regels en principes vastlegde. Na vele jaren van discussie, een referendum waarbij een eerste constitutievoorstel massaal werd weggestemd en een staatsgreep, werd deze grondwet in april 1798 door een overweldigende meerderheid van de bevolking aangenomen. De discussies over de uitgangspunten blijken verrassend actueel. Ze raken de kern van het moderne Nederland: scheiding der machten, scheiding van Kerk en Staat, vastleggen van de rechten van de mens.
Deze meer dan driehonderd artikelen tellende oergrondwet uit 1798 is nu integraal voor een breed publiek beschikbaar. Het document is geen droge, saaie tekst, maar heeft een aangename stijl. ‘Het oogmerk der maatschappijlijke vereeniging is beveiliging van persoon, leven, eer en goederen en beschaving van verstand en zeden.’ Historicus Joost Rosendaal, die er in zijn succesvolle boeken Bataven! (2003) en De Nederlandse Revolutie (2005) al blijk van gaf deze materie tot in de puntjes te beheersen, licht deze weer zo actueel geworden tekst toe.