Stedelijke instellingen zetten een niet te miskennen stempel op de vorm van de stad en de transformatie daarvan in de loop van de tijd. Zij zijn opdrachtgevers van omvangrijke bouwwerken, die zelf weer belangrijke bouwstenen zijn van de structuur van de stad.
Esther Gramsbergen analyseert drie gebieden in Amsterdam waarin instellingen van handel, bestuur, zorg, cultuur en wetenschap tussen 1580 en 1880 de ruimtelijke ontwikkeling aanjoegen en bepaalden. Het gaat om de omgeving van de Dam, waar het stadscentrum vorm krijgt door gebouwen die onderdak bieden aan bestuur en handel, om het kloosterkwartier in de Nes, waar de sociale en zorginstellingen de aanjagers zijn van het transformatieproces van de bestaande toestand, en om de Plantage, waar die rol wordt vervuld door culturele en wetenschappelijke instellingen. Een van de conclusies van Kwartiermakers in Amsterdam is dat het voor de levensvatbaarheid van het historische centrum van de hoofdstad van het grootste belang is dat deze gebieden, brandpunten van het publieke leven, deze rol blijven vervullen en dat vernieuwing in het teken staat van het behoud van hun publieke betekenis.