Grappenmakers en lolbroeken halen vandaag hun hart op: op 1 april mag je elkaar, zonder schuldgevoel, in het ootje nemen. Bij de traditionele 1 aprilgrap wordt er iemand op pad gestuurd om een onbestaand voorwerp te zoeken of te kopen. Voorbeelden zijn de plintenladder, gedroogde sneeuw en de vierkantegatenboor. Het gaat hier uiteraard om neologismen (lexicale figuur: nieuw gevormd woord), met als functie: de suggestie van originaliteit of overdracht van kolder en humor. Veel minder duidelijk is de aanwezigheid van stijlfiguren in de uitroep ‘1 april’.

Analyse
Niet zelden roepen grappenmakers na een succesvolle actie ‘1 april!’. Dit bijzondere zinnetje springt in het oog door zijn bondigheid en zijn ongebruikelijke syntactische structuur. Er is hier sprake van ekfonèsis: het retorisch gebruik van een uitroep. In het Groot retorisch woordenboek worden vier soorten onderscheiden, maar bij het classificeren van ‘1 april!’ treedt een probleem op: er is geen sprake van een imperatief a la ‘Val dood!’, noch gaat het om een uitroepende zin, ingeluid door een uitroepend voornaamwoord (bijv. ‘Hoe mooi!’). We zullen ons eerst moeten richten op de uitgedrukte betekenis.

De uitspraak is bedoeld om een boodschap als ‘Je bent gefopt!’ over te dragen. Daarmee is ‘1 april!’ een metonymie: een term wordt vervangen door een andere, op grond van nabijheid. Claes en Hulsens onderscheiden 18 soorten. Bij ‘1 april’ wordt de gebeurtenis (het foppen) vervangen door het tijdstip (de datum, in dit geval). Met het uitroepen van ‘1 april’ ontstaat dus een betekenisverglijding. Daarmee wordt het soort ekfonèsis duidelijker: het gaat om een mededelende zin. De mededeling luidt echter niet ‘het is vandaag 1 april!’, maar ‘je bent gefopt!’. In het Groot retorisch woordenboek is dit de vierde categorie, in de trant van ‘Ik ben geslaagd!’.

Mede dankzij zijn bondige vorm is de uitroep ‘1 april!’ een effectieve traditie geworden. Er zijn geen andere jaarlijkse feestdagen waarbij we de handeling die die dag centraal staat, aan elkaar overbrengen door de desbetreffende datum te gillen.

Prijsvraag
De uitroep ‘1 april’ is na jarenlange trouwe dienst misschien toe aan vervanging. De prijsvraag luidt dan ook:

Verzin een nieuwe uitroep om aan te geven dat iemand gefopt is en gebruik daarbij een stijlfiguur.

De inzendtermijn voor deze prijsvraag is gesloten.