Twee weken geleden maakte het Haarlemse bedrijf Nederlands MerkGoed bekend dat er weer Ranja in de supermarktschappen zal komen te liggen. Ranja met een hoofdletter, want het betreft een merknaam: Ranja is een gepatenteerd merk en mag dus niet door andere fabrikanten worden gebruikt. Zij mogen alleen spreken van limonadesiroop.

Analyse
Het merk Ranja is zo bekend dat het woord tegenwoordig gebruikt wordt als verwijzing naar limonadesiroop in het algemeen. Dit fenomeen treedt vaker op: zo is de term maxi cosi een verzamelnaam voor kinderwagens geworden, zelfs al is Maxi Cosi een geregistreerd handelsmerk. De specifieke merknaam wordt nu gebruikt om te verwijzen naar allerlei soorten kinderwagens, ongeacht het merk.

In het Groot retorisch woordenboek worden deze merknamen geclassificeerd als voorbeelden van antonomasie, ook wel naamsvervanging. Dit is een semantische figuur waarbij een eigennaam wordt vervangen door een soortnaam of omgekeerd. Andere voorbeelden zijn labello, kleenex en kliko als benamingen voor respectievelijk lippenbalsem, papieren zakdoekjes en vuilcontainers. We spreken van jacuzzi’s, jeeps en post-its, terwijl die benamingen alleen gebruikt mogen worden door Jacuzzi, Jeep en 3M: andere fabrikanten moeten het doen met de termen bubbelbaden, terreinwagens en memobriefjes.

Het proces van naamsvervanging bij merknamen is vergelijkbaar met naamsvervanging bij eigennamen: sommige personen verworden dankzij hun specifieke gedrag of eigenschappen tot een representatieve naam voor een bepaald soort mens. Voorbeelden zijn een judas (verrader), een mecenas (kunstbeschermer), een casanova (vrouwenverleider) en een droogstoppel (saai persoon).

Prijsvraag
Er zijn ook merken die hun geregistreerde handelsmerk hebben verloren en nu dus algemeen gebruikt mogen worden. Zo was de term trampoline oorspronkelijk in het bezit van de Griswold-Nissen Trampoline & Tumbling Company, totdat het patent verviel. Daardoor mogen alle andere fabrikanten de merknaam nu ook gebruiken. De opdracht van vandaag luidt:

Beeld je in dat de term ‘trampoline’ nog steeds een beschermde merknaam is. Je bent fabrikant van trampolines, maar mag wettelijk deze term niet gebruiken. Introduceer een andere naam voor je product.

 

De inzendtermijn voor deze prijsvraag is gesloten.