Gisteren maakte veilinghuis Christie’s bekend dat het schilderij Compositie No III van de Nederlandse schilder Piet Mondriaan zal worden geveild. Reden voor De Telegraaf om een metonymie uit de kast te halen: ‘Mondriaan onder de hamer in New York’. Wat gebeurt er precies in die zin?

Analyse
Bijna iedere middelbareschooldocent legt de stijlfiguur metonymie uit met een vergelijkbaar voorbeeld: het noemen van een kunstenaar wanneer je eigenlijk zijn werk bedoeld. In het Groot retorisch woordenboek wordt de metonymie gedefinieerd als ‘naamsoverdracht, naamwisseling, overnoeming’. Een term wordt vervangen door een andere, op grond van nabijheid of contiguïteit. De aandacht valt dankzij focusverschuiving op een randverschijnsel. ‘een Vermeer’ of ‘een Van Gogh’ zijn inderdaad duidelijke voorbeelden.

Toch zijn er veel meer metonymia te verzinnen, want onbewust gebruiken we deze stijlfiguur veel vaker dan we zouden denken. De metonymie is een stijlfiguur dat in het geheim opereert. Wat te denken van de volgende krantenkop: ‘India evacueert duizenden Indiërs uit Jemen’, waarbij met het land India eigenlijk de regering van India wordt bedoeld. Ook veel voorkomend: het noemen van de vestigingsplaats van een instelling, ter vervanging van de instelling zelf, zoals in de zin ‘Den Haag ziet diploma op maat zitten’. Ook mooi: het noemen van een instrument in plaats van de gebruiker van het instrument. Zo is ‘de pers’ ook een metonymie, in zinnen als ‘Veel pers bij protest Wilders tegen ‘haatimams’’. Stiekem zijn het allemaal metonymia.

Ook veel spreekwoorden en gezegden maken gebruik van metonymie. Onder de hamer komen (geveild worden) is in zekere zin ook een metonymie: er wordt een handeling bedoeld (veilen), maar in plaats daarvan wordt het instrument van de handeling genoemd (de hamer). Vergelijk: de strop krijgen, waarbij met het instrument ‘strop’ de handeling ‘ophanging’ wordt bedoeld.

Prijsvraag
Dagblad De Telegraaf wist in het korte zinnetje ‘Mondriaan onder de hamer in New York’ dus twee metonymia te vatten. Het bewuste schilderij, Compositie No III, zal tijdens de veiling aangekondigd moeten worden en kan daarbij nog wel een pakkende naam gebruiken. De opdracht van vandaag luidt:

Geef het schilderij Compositie No III (hiernaast) een pakkende naam en gebruik daarbij een stijlfiguur.

De inzendtermijn voor deze prijsvraag is gesloten.